Essentiële informatie als u van plan bent een beeld of sculptuur te kopen
Een bekende kunstenaar zei ooit: "beeldhouwkunst is iets waar je tegenaan loopt als je naar achteren beweegt om een schilderij goed te bekijken." Ondanks dit geloof in de superioriteit van de schilderkunst ten opzichte van de beeldhouwkunst, hebben de driedimensionale kunstwerken de tand des tijds over het algemeen beter doorstaan dan schilderkunst, zowel letterlijk als figuurlijk. In dit artikel zullen we meer vertellen over wat beeldhouwkunst precies is en welke termen en technieken er doorgaans in de beeldhouwkunst onderscheiden worden. Ook zullen we wat verder ingaan op de ontwikkeling van de beeldhouwkunst en waar je vooral op moet letten bij het kopen van een beeld of een sculptuur.
Wat verstaan we onder beeldhouwkunst?
Het grote verschil met de schilderkunst is dat een beeld of sculptuur feitelijk de ruimte met de toeschouwer deelt. Beelden (en sculpturen) zijn tastbaar, je zou het echt kunnen aanraken en de verschillende texturen en vormen ervan kunnen voelen. Ten slotte is het kijken naar sculptuur een dynamische activiteit: het werk verandert naarmate de kijker door ruimte en tijd beweegt. In de beeldhouwkunst zijn kunstwerken ruimtelijk vormgegeven: zoals portretten, bustes, standbeelden, beeldengroepen, torso's, abstracte of geabstraheerde vormen.
Eeuwenoude mysterieuze beelden op Paaseiland
Het verschil tussen beeld, sculptuur en plastiek
Veel mensen gebruiken de woorden beeld en sculptuur als synoniem, terwijl dit niet helemaal klopt, er bestaat wel degelijk een verschil tussen sculpturen en beelden.
Een sculptuur zijn namelijk beelden die zijn ontstaan uit één geheel. De kunstenaar (beeldhouwer) begint met één groot geheel en haalt vervolgens steeds meer materiaal weg. Dit noemt men met een mooi woord ‘houwen’.
Dit in tegenstelling tot een plastiek, waarbij de kunstenaar met niets begint en steeds meer materiaal toevoegt. Hiervoor kan een mal of gietvorm worden gebruikt. Een plastiek wordt vaak gemaakt van klei, of was, materialen die zich relatief eenvoudig laten bewerken.
De term beeld of beeldhouwkunst is dus de verzamelnaam voor alle ruimtelijke werken, zowel sculpturen als plastieken.
The 'making of' van het Vrijheidsbeeld geschonken door Frankrijk aan de stad New York, 1885
Belangrijke begrippen in de beeldhouwkunst
Naast sculptuur en plastiek zijn er verschillende vormen van beeldhouwkunst te onderscheiden. Hieronder een korte opsomming van de verschillende begrippen die vaak gebruikt worden:
- Assemblage, een beeld dat vaak bestaat uit meerdere materialen (driedimensionale collage)
- Installatiekunst een ruimtelijke opstelling van heterogene (veelsoortige) voorwerpen of objecten
- 3D print, middels een digitaal bestand wordt driedimensionaal tastbaar object gemaakt
- Environment art of omgevingskunst
- Landschapskunst (Engels: land art), heeft vaak sculpturale kenmerken in relatie tot de omgeving
- Readymade of objet trouvé, gevonden voorwerpen die uit hun omgeving worden gehaald en vaak onbewerkt ingepast worden in een kunstwerk
- Portretkop, een 3-dimensionaal portret van een hoofd
- Buste, borstbeeld vanaf de helft van de borst
- Borstbeeld, een half standbeeld, vanaf de heupen
- Standbeeld, bijvoorbeeld een staande figuur, een ruiterstandbeeld
- Piëta, uitbeelding van het lijden van Christus
- Reliëf, een driedimensionale afbeelding op een platte achtergrond
- Laagreliëf, ondiep uitgewerkte voorstelling, bijv. op munt of gevelsteen
- Hoogreliëf, vrijwel vrijstaand beeldhouwwerk met grote diepteverschillen
Ontwikkeling van de beeldhouwkunst
De eerste beelden in de prehistorie
Beelden worden al sinds de prehistorie gebruikt als een vorm van menselijke expressie. De vroegst bekende beeldhouwwerken dateren van rond 32.000 voor Christus. De vroege mens creëerde gebruiksvoorwerpen die waren versierd met decoratieve vormen. Oude volkeren creëerden ook kleine dieren- en menselijke figuren gesneden in been, ivoor of steen of gekneed van klei voor mogelijke spirituele of religieuze doeleinden.
De eerste primitieve vormen van beeldhouwkunst 'de Löwenmensch' en 'de Venus van Willendorf' resp. 30.000 en 25.000 jaar v.Chr.
Oude beschavingen rond het Middellandse Zeegebied
Tradities van snijden en gieten zijn voortgekomen uit de oude beschavingen van de Middellandse Zee. De culturen van Egypte en Mesopotamië creëerden vaak beelden en sculpturen op monumentale schaal. Deze vaak 'massieve' sculpturen hadden betrekking op het religieuze leven of hadden als doel om blijvende herinnering aan de macht van de heersers.
De menselijke vorm en zijn sculpturale evolutie
In het oude Griekenland en Rome was de 'menselijke vorm' het dominante onderwerp in de beeldhouwkunst. De kunstenaars van het klassieke Griekenland bereikten een hoge mate van naturalisme in het beeldhouwen van de menselijke vorm. Van de rigide archaïsche mannelijke figuren, bekend als 'kouroi', uit de zesde eeuw voor Christus tot het naturalisme van het klassieke Griekenland en Rome, werd de menselijke vorm beschouwd als het meest gerespecteerde onderwerp voor kunst.
De Poseidon van Artemision is een antiek Grieks bronzen beeld. Het beeld werd rond 460 v.Chr. vervaardigd
Kerkelijke beeldenkunst in de middeleeuwen
De beeldhouwkunst in de middeleeuwen kenmerkt zich vooral door de kerkelijke kunst. De katholiek kerk was vaak de voornaamste enige opdrachtgever en het doel van deze sculpturen en reliëfs was voornamelijk om het gedrag van mensen te vormen en beïnvloeden. Daarvoor werden vooral vooral houten en stenen sculpturen en reliëfs van heiligen gebruikt. Een goed voorbeeld hiervan zijn de vaak rijkversierde reliëfportalen van veel kerken en de kathedralen uit die tijd.
De timpaan van de Notre Dame in Amiens met rijkversierde beeldenreliefs, 1270
De herwaardering van Romeinse en Griekse beelden in de Renaissance
De vaak stijve en langwerpige figuratieve vormen van de gotische en kerkelijke stijl die populair waren in de 12e tot de 14e eeuw maakten in de Renaissance plaats voor de wedergeboorte van oude Grieks en Romeins naturalisme en onderwerp. Vooral Michelangelo leent van de antieke wereld, zijn beroemde beeldhouwwerk van David door de menselijke vorm in een 'contrapposto-houding' te snijden - een persoon afbeeldend in een ontspannen, natuurlijke houding op één dragend been.
De marmeren sculptuuur 'David', die de reus Goliath onverschrokken tegemoet treedt, Michelangelo, 1501
Meerdere figuren en dynamische composities in de Barokperiode
Kunstenaars uit de barokperiode die volgden, bleven de menselijke vorm verbeelden, waarbij ze hun werken vaak componeerden met behulp van meerdere figuren in zeer dynamische composities. Menselijke vormen werden afgebeeld als spiralend en draaiend rond een lege centrale draaikolk, of reikend naar de omringende ruimte. De beweging en energie van deze menselijke vormen gaven kijkers meerdere kijkhoeken, zoals hieronder te zien is in de sculptuur Pluto Abducting Prosperine van Girardon.
De sculptuur Pluto Abducting Prosperine van Girardon, 1696
Neoklassieke marmeren beelden
In de 18e eeuw leidde de ontdekking van en interesse in oude archeologische vindplaatsen, zoals Herculaneum en Pompeï, tot een hernieuwde interesse in de kunst van het oude Griekenland en Rome. Neoclassicisme kwam voort uit een verlangen om de beeldende kunst te doordringen van meer ernst en morele toewijding - deugden waarvan gedacht werd dat ze een voorbeeld waren van oude idealen.
Wit marmer, dat oude beeldhouwkunst opriep, werd het favoriete materiaal van de neoklassieke beeldhouwer. In de 18e eeuw was er een wijdverbreid, zij het onjuist, geloof dat mensen uit de oudheid de voorkeur gaven aan dit esthetisch zuivere materiaal voor hun sculpturale werken. In feite was de klassieke marmeren sculptuur meestal bedekt met felgekleurde verf, die door verwering grotendeels was verdwenen uit de opgegraven werken. Brons werd in de oudheid ook vaak gebruikt voor grootschalige beeldhouwkunst.
Neoklassieke sculptuur van Antonio Canova, 'Paolina Borghese als Venus' (Venus Victrix), 1804-08, marmer, Galleria Borghese, Rome
Hoewel er in de 18e eeuw enkele voorbeelden van klassieke bronzen sculpturen bekend waren, was de overgrote meerderheid van oude werken in dit medium omgesmolten voor meer praktische toepassingen na de val van Rome. De meeste sculpturen die de grote collecties van Europa binnenkwamen, waren van marmer; daarom associeerden mensen die in de 18e eeuw leefden voornamelijk marmer met de antieke wereld.
Moderne en hedendaagse beeldhouwkunst
In de tweede helft van de 19e eeuw en het begin van de 20e eeuw vertrok een beweging genaamd 'modernisme' van de neoklassieke stijl. In die tijd toonden beeldhouwers minder interesse in naturalisme en besteedden ze meer aandacht aan stilering, vorm en contrasterende eigenschappen van het oppervlak van het materiaal. Kunstenaars besteedden meer aandacht aan het 'psychologisch realisme' dan aan 'fysieke realisme'. Later resulteerde de interesse van kunstenaars in het psychologische in meer geabstraheerde gestileerde beeldhouwkunst (zoals in het werk van Henry Moore en Alberto Giacometti).
Modern beeld 'Reclining Woman' door Henry Moore, 1951
In de latere 20e eeuw bleven veel kunstenaars in traditionele media werken, maar begonnen ze abstractie of vereenvoudiging van vorm te verkennen en realistische details te elimineren. Sommige kunstenaars verwijderden hun sculpturen van traditionele sokkels en hingen het werk in plaats daarvan aan draden of kabels om beweging mogelijk te maken en kinetische sculpturen te creëren.
Andere beeldhouwers begonnen nieuwe materialen te verkennen en gebruikten gevonden of afgedankte voorwerpen om te creëren wat nu assemblage wordt genoemd. In het midden van de eeuw orkestreerden sommige beeldhouwers de constructie van hun werken met behulp van kranen om grootschalige sculpturen in hout, steen en metaal samen te voegen.
Een mooi voorbeeld van assemblage als beeld door Jean Tinguely en Niki de Saint Phalle 'Le Cyclop - la Tête', 1970
Andere kunstenaars, die het idee of concept achter een kunstwerk belangrijker vonden dan het eigenlijke object, namen een meer hands-off benadering in hun werk en maakten tekeningen en ontwerpen voor kunstwerken, die vervolgens door anderen werden gefabriceerd.
Meer recentelijk hebben kunstenaars de grenzen tussen verschillende kunstmedia vervaagd door sculpturale materialen te mengen met geluid, licht en zelfs bijvoorbeeld met videoprojecties!
Hedendaags bronzen plastiek van Jesús Curiá Perez verkrijgbaar via Gallerease
Waar op te letten als je een sculptuur of plastiek koopt
Wanneer je een sculptuur wilt kopen zal dat waarschijnlijk een uniek exemplaar zijn maar wanneer je een plastiek koop dan zal dat niet waarschijnlijk niet het geval zijn. Als je van plan bent een plastiek te kopen is het goed te weten hoeveel beelden er in omloop zijn of hoeveel beelden er gegoten zullen worden. Hoe minder exemplaren er zijn hoe zeldzamer en vaak ook hoe kostbaarder het plastiek zal zijn.
Een bronzen beeld wordt doorgaans in meerdere exemplaren gegoten. Tot en met een editie van twaalf exemplaren spreekt men van een ‘origineel kunstwerk’, terwijl men het bij een editie die groter is over ‘multiples’ heeft. De hand of betrokkenheid van de kunstenaar heeft hier zelfs niets mee te maken. Sterker nog; van bijvoorbeeld Rodin worden zelfs nu, 100 jaar na zijn overlijden, nog steeds 'eerste originelen' gegoten.
Het ambachtelijke, manuele proces van het gieten van een bronzen plastiek
Maar er bestaan bepaalde ongeschreven wetten in het gieten van plastieken, vaak gebaseerd op de oude Franse traditie en jurisprudentie. Wanneer een beeldhouwer een werk maakt, doet hij dat in eerste instantie bijvoorbeeld in hout, klei of plaaster (gips). Van dat unieke kunstwerk wordt er vervolgens een bronzen versie gemaakt worden. Dat wordt doorgaans gedaan middels de 'verloren-wastechniek', die toelaat om van dat éne model meerdere afgietsels te maken.
Toch geldt dan dat enkel de acht eerste afgietsels als origineel beschouwd worden. Naast die acht kun je er nog vier extra hebben, de zogenaamde ‘épreuves d’artiste of ‘artist's proof. Die zijn eigendom van de kunstenaar en zijn in principe niet bedoeld om commercieel verhandeld te worden, hoewel hij ze wel mag verkopen als hij wil. Zowel die eerste acht als die vier épreuves worden als origineel beschouwd. In de praktijk is er voor bronzen beelden geen echt verschil met de andere exemplaren, behalve de nummering. Vroeger en als het goed is vandaag de dag bij de echt gerenommeerde kunstenaars werden de werden de mallen na afloop van het 12e gietsel vernietigd, zodat men zeker wist dat de oplage beperkt was.
Hedendaags abstract plastiek door Annette Jalilova, Alresha, 2013 verkrijgbaar via Gallerease
De ‘originele stukken’ worden Arabisch genummerd van 1 tot 8 en de épreuves d’artiste met Romeinse cijfers (EA I-IV). Sommige kunstenaars zien deze epreuves d’artiste als de eerste probeersels: om te kijken hoe zijn werk er in brons uitziet. Ook kunnen ze dienen om de patines bij te werken. Maar de term is in feite uitgehold, meestal beginnen kunstenaars meteen met de 1/8.
Qua verschil tussen de diverse exemplaren zal overigens geen enkel bronzen beeld 100% identiek zijn. Het bronsgieten is immers een ambachtelijk, manueel proces, ofschoon een buitenstaander het verschil nooit zal zien.
'The Two Faces', brons plastiek door de kunstenaar Kobe te koop via Gallerease
Waar kun je het beste beelden, zoals plastiek en sculpturen kopen?
Er worden tegenwoordig veel beelden (plastieken) te koop aangeboden tegen een relatief lage prijs. Dit zijn vaak beelden, die in grote grote hoeveelheden van zijn gegoten, ookwel multiples genoemd. Bent u op zoek naar een uniek, origineel beeld in beperkte oplage?
Dan dan adviseren we u om dit te doen bij een gerenommeerde galerie of kunsthandel. Om een overzicht te krijgen in het aanbod van originele sculpturen en plastieken dan kunt hier op Gallerease een kijkje nemen, hier vindt u meer dan 1.000 originele en gecureerde beelden.
