Is naakt in kunst hetzelfde als erotische kunst of pornografie?

"Naakt in de kunst is niet hetzelfde als erotische kunst of pornografie." Dit waren de woorden van de beroemde Chinese kunstenaar en dissident Ai Weiwei toen hij werd beschuldigd van het publiceren van naaktfotografie en werd gearresteerd door het Chinese regime in Bejing. Dit was slechts 10 jaar geleden in 2011 voor het maken van naaktfotografie en het tonen van een paar mannelijke naakten en naakte vrouwen! Ai Weiwei is een symbool geworden van de strijd voor de mensenrechten in China met behulp van de zachte kracht van de kunst. Maar het is ook nog niet zo heel lang geleden dat de publicatie van een vrouwelijk en mannelijk naakt in de Europese kunstcultuur onomstreden was. In dit artikel beschrijven en geven we voorbeelden van de ontwikkeling en de rol van mannelijk en vrouwelijk naakt in de kunst vanaf de prehistorie, de Middeleeuwen, de Renaissance tot aan nu. 

_{Naaktfotografie van Ai Weiwei op jonge leeftijd} 

Naakte vrouwen op afbeeldingen in de prehistorie

Ongeveer 30.0000 jaar geleden maakten de vroege mensen in Europa naaktsculpturen, die in de archeologie traditioneel "Venusfiguren" worden genoemd. Er wordt algemeen aangenomen dat afbeeldingen van naakte vrouwen met overdreven seksuele kenmerken een vroege vruchtbaarheidscultus vertegenwoordigden, wellicht werd hier een soort moedergodin vertegenwoordigd. De naam Venus is een beetje verwarrend omdat deze dateert van voor de echte mythologische figuur van Venus, vele duizenden jaren eerder tijdens de Griekse en Romeinse tijd. De prehistorische beelden van vrouwen geven een goede afspiegeling van de toenmalige heersende smaak, moraliteit en religieuze waarden van die samenleving in die tijd.

_{Een prehistorische naaktbeeldje genaamd de Venus of Willendorf, Naturhistorisches Museum in Wenen, Oostenrijk}

De schoonheid van de mannelijke naakten in de Griekse tijd

Ook in de Griekse beeldhouwkunst speelde naakt een grote rol. De Grieken hadden grote bewondering voor de schoonheid van het menselijk lichaam en vonden daarom dat het in zijn zuiverste vorm moest worden afgebeeld; de zogenaamde "heldhaftige" mannelijke naakten. De reden om vooral naakte mannen af te beelden was dat (naakte) vrouwen als onvolmaakt werden gezien. En wanneer vrouwen werden afgebeeld waren ze gewoon bedekt met kleren. Dat de Grieken zich alleen bezighielden met de schoonheid van het naakte lichaam en niet met de seksualiteit, kan ook worden geconcludeerd uit de relatief kleine geslachtsdelen die op de afbeeldingen van mannelijke naakten werden getoond. 

_{Een Grieks 'mannelijk naakt' genaamd The Artemision Bronze, Nationaal Archeologisch Museum van Athene} 

Naakt als symbool van de zonde in de Middeleeuwen

Met de komst van het christendom werd het artistieke naakt in de vroege Middeleeuwen steeds meer naar achteren geschoven. Alleen als symbool voor de zondigheid van het zwakke geslacht werden beelden van de naakte vrouwen soms toegestaan. Maar ook zij waren meestal geheel of gedeeltelijk bedekt met gewaden of kreupelhout. Zelfs Adam en Eva, die volgens de Bijbel naakt in het Paradijs liepen, werden in de christelijke kunst vaak afgebeeld met een vijgenblad voor hun geslachtsdelen. 

_{Mannelijk naakt en naakte vrouw in de Middeleeuwen een fragment van Tuin der lusten, Jheronimus Bosch, Prado 1480 -1490}

Vrouwelijk en mannelijk naakt als mythische figuren in de Renaissance

Pas met de komst van de Renaissance in de veertiende eeuw werden de kunstopvattingen over naaktheid toleranter. Kunstenaars namen hun toevlucht tot de klassieke werken en namen ook het heldhaftige naakt weer over. Toch moesten de kunstenaars in hun werk duidelijk maken dat het een weergave was van een klassieke mythische figuur om het naakt te rechtvaardigen. Om die reden geven veel renaissance schilderijen bijvoorbeeld een naakte Venus weer. 

_{De naakte vrouwen en mannelijke naakten van Sandro Botticelli, The Birth of Venus (ca. 1484-1486), Florence}

Naakt als kunst in de 19e en 20e eeuw

Het zou tot de negentiende eeuw duren voordat het menselijk naakt weer acceptabel werd buiten deze klassieke omgeving. Pas in de negentiende eeuw, met de opkomst van het impressionisme in Frankrijk, zagen steeds meer kunstenaars het menselijk naakt op zich als een kunstvorm. Hoewel zowel de academische traditie als de impressionisten aan het begin van de twintigste eeuw hun culturele suprematie verloren, bleef het naakt bestaan. Hoewel getransformeerd door de ideeën van het modernisme. De geïdealiseerde Venus werd vaak vervangen door de naakte vrouw die intiem werd afgebeeld in een privé-setting.

_{Een intiem beeld van een vrouwelijk naakt in Nu Couché au coussin Bleu, door Modigliani, 1916}

De vereenvoudigde moderne vormen en de bijna abstracte schilderijen van Jean Metzinger, Amedeo Modigliani, Gaston Lachaise en Aristide Maillol herinneren meer aan de oorspronkelijke vruchtbaarheidsgodinnen dan aan de Griekse godinnen.

_{Cubistic nude women in Nu debout, 1911 door Jean Metzinger}

In deze abstracte schilderijen kan het naakte lichaam gefragmenteerd of uiteengereten worden, zoals in Picasso's Demoiselles d'Avignon, maar er bestaan ook geabstraheerde versies van klassieke thema's, zoals de Dansers en Baders van Henri Matisse

_{Naakte mannen en vrouwen in Henri Matisse's Dancers and Bathers}

Naakt in de hedendaagse fotografie 

Naaktfotografie is sinds het ontstaan van het medium in het midden van de negentiende eeuw een genre van de beeldende kunstfotografie; het verbeelden van het naakte menselijk lichaam met een bijzondere nadruk op vorm, compositie en de emotionele kwaliteiten die daarbij worden opgeroepen. De naaktfotografie moet worden onderscheiden van de erotische fotografie, hoewel er in de loop der jaren enige overlap in het genre is geweest. Erotische interesse, hoewel vaak aanwezig, is ondergeschikt, wat de naaktfotografie in de beeldende kunst onderscheidt van zowel erotische als glamourfotografie.

Kijk voor enkele voorbeelden van naaktfotografie naar het werk van de volgende fotografen; Natascha Hemke (mannelijk naakt en naaktvrouwen) en Brigitte Vincken (vooral mannelijke naakten) of Denis Rouvre.

_{Mannelijke naakten in Lamb04, Denis Rouvre, 2012}

We hopen dat je dit artikel leuk vond. Als u geïnteresseerd bent in meer naakte, beschikbare kunstwerken kunt u een kijkje nemen in onze eigen "naaktcollectie' op Gallerease!

* Het schilderij in de kop is van Jan Sluijter, Three Female Nudes, Studio 2000.