Interview met Robert-Jan de Jonge van Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge over "Alma Tadema"

Enkele jaren geleden in 2016 vonden meer dan tachtig schilderijen van Lourens Alma Tadema, een kunstenaar van Friese afkomst en beter bekend en geroemd als Sir Lawrence Alma-Tadema, hun weg naar het Fries Museum in Leeuwarden, op de tentoonstelling "Alma-Tadema - klassieke verleiding".

Tijdens deze tentoonstelling organiseerde Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge, een Amsterdamse antiquariaat in kaarten en prenten, een unieke verkooptentoonstelling met 37 originele prenten, te zien in Galerie Prins van Waldeck in Leeuwarden. Gallerease had een gesprek met Robert-Jan de Jonge, eigenaar van Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge.

_{Robert-Jan de Jonge, eigenaar van Inter-Antiquariaat Mefferdt & De Jonge.}

G: Sir Lawrence Alma-Tadema (1836-1912), was al tijdens zijn leven een gevierd kunstenaar, ook zakelijk succesvol; zijn schilderijen werden verkocht voor prijzen tussen de 2.000 en 6.000 pond, enorme bedragen in die tijd. Om zijn werk aan een groter publiek aan te bieden, liet Alma-Tadema (in nauwe samenwerking met kunsthandelaren en uitgevers) reproducties maken van zijn meer populaire en modieuze werken: etsen, staalgravures en heliografische gravures (een fotografisch procédé dat in de jaren 1820 werd ontwikkeld).

De reproductierechten van Alma-Tadema's werk werden vaak voor hogere prijzen verkocht dan de schilderijen: een schilderij met reproductierechten werd vaak verkocht voor meer dan het dubbele van de prijs van een schilderij zonder dergelijke rechten. Van de jaren twintig tot de jaren zestig waren weinig mensen geïnteresseerd in het oeuvre van Alma-Tadema; in de loop der jaren is veel van het grafisch werk verloren gegaan. In uw verkooptentoonstelling in Leeuwarden biedt u maar liefst 37 originele gravures en etsen aan.

Hoe zeldzaam zijn de reproducties van Alma-Tadema tegenwoordig?

R-J: Ik probeer al het grafische werk van Alma-Tadema dat op de markt komt te kopen. Elke keer weer ben ik verbaasd en gefascineerd als ik bedenk hoeveel grafisch werk er is uitgegeven en wat er op dit moment nog van over is. Van de circa 800 prenten die per schilderij werden uitgegeven, zijn er maar heel weinig overgebleven.

Het is niet echt duidelijk hoeveel schilderijen van Alma-Tadema in druk zijn gereproduceerd. Ongetwijfeld zullen zijn meer gevierde kunstwerken - die natuurlijk meer gewild waren en dus meer opbrachten - als ets of gravure zijn gereproduceerd.

Maar prenten van schilderijen die indertijd een enorm succes waren, kunnen tegenwoordig soms minder gewild zijn. Opmerkelijk is dat het niet echt duidelijk is waarom de ene prent meer gewild is - en gemakkelijker verkocht wordt - dan de andere. 

Neem bijvoorbeeld "De afscheidskus", waarop een moeder haar dochter (misschien op weg naar het colloseum) vaarwel kust: deze prent - naar een schilderij uit 1882 - was bij uitgifte al erg duur en populair, maar mijn exemplaar van deze prent is nog steeds niet verkocht. 

G: Gedurende vele decennia van de 20ste eeuw, de hoogtijdagen van het modernisme, was Victoriaanse kunst absoluut niet "en vogue". Sommige critici fronsten hun wenkbrauwen over Alma-Tadema's werk en beschouwden het als "gladde huiskamerkunst". Pas in de jaren 1960 herontdekte men het oeuvre van Alma-Tadema en begon men het belang ervan in de (Britse) kunstgeschiedenis in te zien. Sindsdien zijn de prijzen voor werk van Alma-Tadema astronomisch gestegen.

Bijvoorbeeld: zijn schilderij "De vondst van Mozes", dat in 1904 werd verkocht voor het enorme bedrag van 5.000 pond, kreeg in 1960 op een veiling een bod van niet meer dan 250 pond (het werd zelfs "ingekocht". Datzelfde schilderij werd in 1995 door Christie's geveild voor 1,75 miljoen dollar en bereikte zijn hoogtepunt - tot nu toe - in 2010, toen het bij Sotheby's werd verkocht voor bijna 36 miljoen dollar. Ongetwijfeld is de marktwaarde van Alma-Tadema's reproducties in de afgelopen decennia ook aanzienlijk gestegen, maar deze prenten liggen mogelijk nog steeds binnen het bereik van kopers met een bescheidener budget.

In welke prijsklasse komen deze etsen en gravures op de markt?

R-J: Het grafisch werk van Alma-Tadema is inderdaad zeer gewild en gezocht, met name in de Verenigde Staten van Amerika. Daarom is de marktwaarde kennelijk gestegen, ook omdat zijn prenten nauwelijks te vinden zijn - zoals ik reeds heb uitgelegd, is van de oorspronkelijke hoeveelheid gedrukte reproducties van Alma-Tadema's werk slechts een zeer klein deel overgebleven. De prijzen van de werken die ik zal tentoonstellen variëren, ik bied één prent aan voor 575 euro, andere voor 950 euro. De meeste prenten in deze verkooptentoonstelling kunnen worden gekocht voor prijzen tussen 1.200 en 3.000 euro, sommige buitengewone prenten - bijvoorbeeld "De Baden van Caracalla", een prachtige reproductie van Alma-Tadema's vermaarde schilderij uit 1899 - kosten 4.350 euro.

Ik wijs er vaak op - het is verbijsterend, bijna absurd om te beseffen - dat men aan het eind van de 19e eeuw het hele oeuvre van Vincent van Gogh had kunnen kopen voor de prijs van slechts één schilderij van Alma-Tadema. Maar een halve eeuw later kon men het complete oeuvre van Alma-Tadema kopen voor de prijs van één schilderij van Van Gogh.

G: Alma-Tadema schijnt een nogal romantisch persoon te zijn, voor wie Nederland - in het algemeen een tamelijk "gutbürgerlich", gemoedelijk land waar veel 19e eeuwse schilders zich richtten op tamelijk mainstream en ongevaarlijke onderwerpen zoals landschappen, stadsgezichten en zeegezichten - in zekere zin te "klein", te saai was.

Na zijn verblijf in Antwerpen en Brussel keerde Alma-Tadema Nederland eigenlijk de rug toe; in Engeland, waar hij sinds 1870 permanent zou wonen en bevriend raakte met vele illustere tijdgenoten als Oscar Wilde, Pjotr Tsjaikovski en John Singer Sargent, werd hij geëerd en verheerlijkt.

De Duitse keizer verleende hem een "Pour le Mérite" (een van de hoogste ordes van het Duitse keizerrijk), Koningin Victoria verleende hem in 1899 zelfs het ridderschap en hij ligt begraven in de St. Paul's Cathedral.

Zal het Nederlandse publiek tegenwoordig geïnteresseerd zijn in Alma-Tadema's verheerlijking van de klassieke oudheid, in de gracieuze en weelderige decadentie - en vaak zinnelijkheid - van deze klassieke kunstwerken?

R-J: Het is moeilijk te zeggen of mensen die deze prenten zouden kopen een uitgesproken "klassieke" of "eclectische" smaak hebben. Voor sommigen zal een prent eerder "kunst voor de slaapkamer" zijn, terwijl anderen hem misschien gewoon aan de muur zullen hangen, bijvoorbeeld boven de bank in hun woonkamer.

Wat de waardering van Alma-Tadema betreft: hij is natuurlijk een zeer vereerd en gerenommeerd kunstenaar en zal ook in Nederland meer en meer gevierd worden. Het is veelzeggend dat in de hele geschiedenis slechts drie kunstenaars uit de Nederlanden - in de zin van de Lage Landen - de enorme eer hebben gehad door Engelse vorsten tot ridder te worden geslagen: Sir Peter Paul Rubens, Sir Anthony van Dyck (die als Alma-Tadema in de St. Paul's Cathedral is begraven) en Sir Lawrence Alma- Tadema. Een zeer exclusief gezelschap, durf ik wel te zeggen, Alma-Tadema had twee zeer illustere voorgangers. Dit kan zowel benadrukken als bijdragen tot de terechte erkenning en viering van deze grote kunstenaar.

G: Alma-Tadema had een lange carrière, beginnend in het begin van de jaren 1850 en eindigend bij zijn dood in 1912. Hij maakte de opkomst mee van verschillende artistieke stromingen: post-impressionisme, fauvisme, kubisme en zelfs het begin van het futurisme.

Veel moderne kunstenaars, zoals Van Gogh, Matisse, Gauguin en Picasso waren niet echt Alma-Tadema's "cup of tea". Deze kunstenaars werden en worden echter nog steeds vereerd (en zullen dat waarschijnlijk altijd blijven), de genialiteit van hun werk staat buiten kijf. De smaak van mensen - van verzamelaars in het bijzonder - is tegenwoordig veel eclectischer geworden - het is heel goed mogelijk om oudere, klassieke meesters te bewonderen, maar ook moderne en hedendaagse kunst.

Denkt u dat iemand die een lithografie van Picasso of Miró aan zijn muur zou hebben hangen, in de verleiding zou kunnen komen om er een gravure van Alma-Tadema naast te hangen? 

R-J: Persoonlijk zie ik een Alma-Tadema en een Picasso niet direct naast elkaar hangen; wel kan ik me voorstellen dat beide kunstwerken in één en dezelfde ruimte hangen. Het zegt veel over kopers en verzamelaars van kunst - niet alleen Nederlandse kopers, maar kopers in het algemeen - dat verschillende soorten en stijlen kunst in hetzelfde interieur worden gecombineerd. Veel interieurs zijn gediversifieerd, waardoor een interessante mix - een symbiose, zou je kunnen zeggen - ontstaat van stijlen, van objecten van verschillende leeftijden, van antiek tot Ikea. Een prent van Alma-Tadema is even geschikt om te worden gecombineerd met eigentijdse designmeubelen als met ouderwetse antieke meubelen.

Het is interessant op te merken dat kunsthandelaren die de schilderijen en reproducties van Alma-Tadema verkochten, evenals de uitgevers waarmee deze handelaren samenwerkten, de kopers aanmoedigden om hele "Alma-Tadema kamers" in te richten, volledig (en alleen) gewijd aan Sir Lawrence Alma-Tadema en met niets anders dan werken van en van zijn hand. Zoiets zou in deze tijd praktisch ondenkbaar zijn.

Tenslotte - en uit pure nieuwsgierigheid - een meer persoonlijke vraag: wat is uw favoriete werk van Alma-Tadema en om welke reden spreekt het u aan? Is dit werk als ets of gravure gereproduceerd?

Alma-Tadema's "De rozen van Heliogabalus" (1888) (zie ook de header) en "Een uitkijkpunt" (1895), waarop vrouwen staan afgebeeld die vanaf een klif in de baai van Napels naar beneden kijken, met de verbluffend mooie kleuren blauw die zo typerend zijn voor Alma-Tadema, zouden als mijn favorieten kunnen worden beschouwd. Deze werken zijn echter zo beroemd en zijn zo vaak geïllustreerd en gereproduceerd dat ik ze voldoende heb gezien en bewonderd.

Een heel mooie prent is naar mijn mening "De Steeds Nieuwe Horizon", naar een schilderij uit 1903, met drie meisjes die over een mediterrane zee kijken, in de hoop een glimp op te vangen van hun geliefden, die terugkeren van zee en aan de horizon verschijnen. Opmerkelijk is dat deze afdruk van Alma-Tadema's eens zo gevierde schilderij tegenwoordig minder gewild is, misschien omdat het een staalgravure is: men geeft vaak de voorkeur aan de meer gladde heliografische gravures, met zachtere kleuren. Van de grafische werken die ik op deze tentoonstelling zal aanbieden, is mijn favoriet zonder enige twijfel de gravure "De thermen van Caracalla" (1899), die al eerder werd vermeld. Het toont niet alleen een charmant en schijnbaar zorgeloos "dolce far niente" (met een subtiele sensualiteit) in de beroemde "thermae" - het badhuis - van de Romeinse keizer Caracalla, maar is ook een uitstekend voorbeeld van de meesterlijke manier waarop Sir Lawrence Alma- Tadema erin slaagde ook verschillende marmer soorten weer te geven. 

Voor meer beschikbare werken van Sir Lawrence Alma Tadema, klik hier

Geïnteresseerd om meer over Alma Tadema en zijn werk te lezen? Lees ook het volgende artikel "Alma Tadema, een wereldberoemde Fries behalve in zijn geboorteland"