Sir Lawrence Alma-Tadema en zijn vergeten etsen en gravures

Slechts weinig mensen kennen de naam Alma-Tadema, ook wel beter bekend als 'Sir Lawrence Alma-Tadema'. Nog minder mensen weten dat hij tijdens de Victoriaanse periode een wereldberoemde Nederlandse schilder was. Tegenwoordig hangen Alma-Tadema's schilderijen in de beroemdste musea of zijn in het bezit van belangrijke privé-collecties. Naast schilderijen maakte en verkocht Alma Tadema tijdens zijn leven ook prachtige etsen en gravures. De weinige, originele etsen en gravures die overgebleven zijn, zijn tegenwoordig gewilde verzamelobjecten. In dit artikel vertellen we meer over Lawrence Alma-Tadema zijn leven, zijn schilderijen en vooral over zijn gravures, die tegenwoordig ook nog voor de 'gewone' man te koop zijn.

Alma-Tadema en zijn vroegste jaren 

In 1840 verloor Lourens Tadema op 4 jarige leeftijd in zijn vader. Zijn vader was notaris in het Friese plaatsje Donryp. Na zijn dood kwam het gezin Tadema in een moeilijke financiële tijd te verkeren.

Hoewel het voor Lourens logischer was om later advocaat te worden, herkende zijn moeder zijn artistieke talent en stimuleerde hem om 's ochtends vroeg, voor het naar school gaan, te oefenen met schilderen en schetsen.

_{Zelfportret Lourens Alma-Tadema op zestienjarige leeftijd, geschonken aan zijn moeder, 1852}

Alma Tadema wereldberoemd behalve in Nederland

Opvallend genoeg werd de 'Friese' Lourens na zijn schoolperiode niet toegelaten tot een van de Nederlandse kunstopleidingen, die gevestigd waren in de grote Nederlandse steden. Het was uiteindelijk de Koninklijke Academie van Antwerpen in België, die zijn talent wel herkende.

Niemand had destijds ooit kunnen vermoeden dat hij later zou uitgroeien tot een van de bekendste schilders van het toenmalige Britse wereldrijk en dat hij in 1899 zelfs tot ridder zou worden geslagen als ‘Sir Lawrence Alma Tadema' door koningin Victoria.

Hij zou de derde Nederlander ooit zijn, die tot de Britse adelstand zou worden verheven. Na zijn dood werd hij zelfs bijgezet in een crypte van St. Paul's Cathedral in Londen. Een zeer grote eer voor iemand die niet Brits van geboorte was.

De dienst werd bijgewoond door vele Britse en Nederlandse hoogwaardigheidsbekleders; onder andere door vertegenwoordigers van het Britse koningshuis en Nederlandse koningshuis. 

_{Detail van het schilderij 'Een gunstig uitzicht', Sir Lawrence Alma-Tadema, 1895}

Alma-Tadema als zakenman

Alma-Tadema zou ooit hebben gezegd: "zolang ik schilder, ben ik kunstenaar maar als het af is, ben ik zakenman". Lawrence Alma Tadema heeft gedurende zijn leven ongeveer 450 schilderijen gemaakt die allen een uniek 'opus-nummer' kregen.

Dit was vooral om het kopiëren van zijn werken tegen te gaan en zijn eigen werken te beschermen tegen vervalsingen. Het maken van deze schilderijen was vaak een tijdrovend proces en om tussentijds toch geld binnen te laten komen maakte hij van zijn beste schilderijen reproducties.

Sommige van deze hield hij zelf of schonk hij aan vrienden maar het grootste deel verkocht hij. Deze reproducties bestonden enerzijds uit 'staalgravures of etsen' (met de hand geëtst) en anderzijds uit 'heliogravures' (fotodruk naar het origineel). Tadema bewaakte de kwaliteit en de oplagen van deze reproducties zeer streng.

Zo koos hij alleen de beste graveerders uit voor zijn gravures en etsen, zoals Auguste Blanchard en de Nederlander Leopold Löwestijn. Voor de foto- of heliogravures gebruikte hij onder andere Berlin Photographic Co.

 _{Originele fotogravure naar het schilderij 'Spring', 1894 door Lawrence Alma-Tadema}

De etsen en gravures van Lawrence Alma-Tadema

De oplagen van deze reproducties van zijn schilderijen bestonden vaak uit niet meer dan 800 exemplaren, die op hun beurt ook weer verdeeld waren in verschillende kwaliteitsklassen.

De grootste gravures op het beste papier (ongeveer 200 tot 250 exemplaren) werden door Sir Lawrence persoonlijk ondertekend als bewijs van goedkeuring en echtheid door de kunstenaar zelf. In enkele gevallen signeerde ook de graveerder zelf mee als het een ets betrof en geen heliogravure.

Enkele van deze hoogwaardige exemplaren werden in die tijd of later met de hand ingekleurd. Hoewel Alma Tadema de 'zwart-wit' versies mooier vond, werden sommige van deze met de hand ingekleurde gravures door sommigen zelfs beschouwd als mooier en fijner dan de originele schilderijen!  

 ^{Alma Tadema, Reading from Homer, heliogravure uit c.a 1885 verkrijbaar via Gallerease}

Zijn etsen en gravures waren ook in die tijd niet goedkoop en voor iedereen betaalbaar. De gravures van Alma Tadema werden verkocht door de betere galleries van die tijd in Londen, New York en Amsterdam, zoals ook bijvoorbeeld door Frans Buffa & Zonen in de Kalverstraat.

De etalages met de gravures voor de ramen werden in die tijd ook wel the 'poor mans' gallery' genoemd. Degenen die het originele schilderij en de gravures niet konden kopen, konden het op deze wijze wel bewonderen. 

Uiteindelijk werden zijn gravures verkocht en verspreid tot in de verre uithoeken van het Britse wereldrijk. Daardoor kende een groot publiek in die tijd zijn naam en afbeeldingen en werd hij wereldberoemd. Lees meer over zijn gravures ook het boek: 'R.Verhoogt, Art in reproduction'. 

^{A poor man's gallery, William Macduff, Shaftesbury, or Lost and Found (1862)}

Veel van zijn afbeeldingen werden ook afgedrukt in de kranten en destijds populaire 'art magazines'. Dus deze prints, tegen woordig ook veel aangeboden, moeten niet verward worden met de officiele, kwalitatief hoogwaardige gravures.

Ook werd van die tijd al flink geadverteerd voor zijn gravures en in de wijd verspeidde bladen daardoor kende een groot publiek de afbeeldingen en naam van Alma Tadema. Kijk voor zijn originele gravures uit die tijd ook hier op Gallerease.

Alma Tadema als wetenschapper 

Hoewel de Victoriaanse periode veel romantische taferelen werden geschilderd uit de klassieke oudheid, was Tadema de eerste die probeerde de werkelijkheid te schilderen op basis van de eerste opgravingen in Pompeï en voorwerpen uit de oudheid uit musea in Napels en later reisde hij ook naar Egypte. Hij maakte hier nauwkeurige schetsen en metingen van en hij bezat zelfs kopieën van oude Romeinse voorwerpen.

Een van de recensisten merkte op dat hij soms meer archeoloog en wetenschapper was dan een kunstenaar. Dat zijn werken lange tijd als de 'werkelijke oudheid' werden beschouwd, blijkt wel dat zijn Romeinse en Egyptische afbeeldingen meer dan een eeuw later werden gebruikt als decor voor grote Hollywoodfilms zoals The Gladiator, The Ten Commandments, Exodus Gods and Kings en Ben Hur. 

_{Sir Lawrence-Alma Tadema, Caracalla en Geta, Bearfight in the Colloseum AD 203, verkrijgbaar als originele heliogravure via Gallerease} 

Lawrence Alma-Tadema uit de mode en in de vergetelheid 

Hoewel Tadema erg populair was in de periode tussen 1870 en 1910 raakte de klassieke, romantische en Victoriaanse stijl aan het eind van de 19^e eeuw uit de mode door stromingen als het impressionisme.

In de periode tussen 1915 en 1970 raakten de werken van Tadema in de vergetelheid. Van veel van zijn etsen werden uiteindelijk vooral de decoratieve lijsten hergebruikt. 

^{Schilderij van Alma Tadema, 'In my Studio', nog met de bijbehorende lijst, 1893}

Zo gaat het verhaal dat het originele schilderij van 'The Finding of Moses', zie ook de afbeelding in de header helemaal bovenaan, in de jaren 1970 bij het vuilnis is gezet.

Het was uit zijn lijst gehaald en uiteindelijk door een restauranteigenaar meegenomen die de schoonheid van schilderij kon waarderen.

Het heeft een lange tijd in zijn zaak gehangen als wandversiering. En niet zo heel lang geleden is ditzelfde schilderij geveild voor maar liefst 35 miljoen dollar!

Ook de overige ruim 400 schilderijen die hij gedurende zijn leven heeft gemaakt zijn tegenwoordig onbetaalbaar. Slechts een aantal hangen in Nederlandse musea, zoals het Rijksmuseum en het Fries Museum in Leuuwarden, het grootste deel van zijn oeuvre heeft een plek in de bekende internationale musea.

Voor een uitgebreidere biografie en meer inzicht in het totale oeuvre van Alma Tadema, zie ook 'Swanson (Vern G.). The Biography & Catalogue Raisonne of Sir Lawrence Alma-Tadema, 1990'. 

_{Originele, gesigneerde met de hand ingekleurde heliogravure gesigneerd door Alma Tadema, 'The conversion of Paula by St. Jerome', 1899} 

Herwaardering voor het werk van Alma Tadema

We kunnen stellen dat de laatste decennia een grote herwaardering en opleving voor Alma-Tadema's werken is ontstaan.

En dit geldt niet alleen voor zijn schilderijen, die tegenwoordig voor velen miljoenen geveild worden maar ook voor de nog overgebleven, kwetsbare papieren etsen en gravures.

Hiervan zijn er in de afgelopen honderd jaar velen verloren zijn geraakt doordat ze zijn weggegooid omdat ze uit mode de raakten maar ook beschadiging of  'verzuring' van het papier. In die tijd werden namelijk nog geen 'zuurvrije' passe-partous gebruikt die het papier aantastten.

Originele kunstwerken van Alma Tadema te koop

Toch zijn er de afgelopen tijd nog enkele etsen en (photo)gravures bewaard gebleven van Sir Lawrence Alma-Tadema. Zie voor de grootste verzameling van zijn nog overgebleven originele, vaak handgekleurde etsen en gravures, die te koop zijn hier op Gallerease! 

* De afbeelding helemaal bovenaan betreft een originele en handgekleurde fotogravure van Sir Lawrence Alma-Tadema naar het schilderij 'The finding of Moses'